Kościół św. Andrzeja i Barbary oraz plebania, dawny klasztor
Historia tego miejsca związana jest z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, bowiem wg podania, to tu został on porzucony po sprofanowaniu w 1430 r. Początkowo w tym miejscu - gdzie wg legendy wypłynęło źródełko - ustawiono krzyż, a następnie drewnianą kapliczkę św. Barbary. Obecnie na tym miejscu stoi murowana kaplica z pol. XVIII w. W 1955 r. przeprowadzono gruntowną restaurację wraz z przemalowaniami malowideł na kopule przedstawiających w 4 obrazach historię napadu "band husyckich" na kościół Paulinów w 1430 r. źródło bije do dziś, jest obmurowane i znajduje się wewnątrz kaplicy. Kościół wybudowany w 1642 r. z inicjatywy ówczesnego przeora klasztoru paulinów O. Andrzeja Goldunowskiego wraz z budynkiem klasztornym stanowił nowicjat pauliński. W 1660 r. nad zakrystią urządzono oratorium zakonne (kaplica św. Anny), które połączono na piętrze krytym gankiem z klasztorem. Budynki te były wielokrotnie niszczone podczas wojen szwedzkich w latach 1655, 1702, 1704 i 1709. Klasztor został przebudowany w 1740 r., a w l. 1762-65 spełniał rolę domu pokutnego dla zakonników. Klasztor został zdewastowany przez wojska rosyjskie w l. 1769-72 w czasie walk konfederatów barskich, którzy pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego walczyli na terenie podjasnogórskim. Podczas odbudowy klasztoru w 1773 r. restaurowano kościół i najprawdopodobniej wówczas dobudowano nawy boczne. Klasztor w 1807 r. zamieniony został na szpital, a w 1809 r. splądrowany przez wojska austriackie. W 1864 r. za pomoc paulinów powstańcom styczniowym, nastąpiła kasata klasztoru. W 1879 r. budynek częściowo administrowany był przez Radę Opiekuńczą Zakładów Dobroczynności powiatu częstochowskiego, a częściowo przez wojska rosyjskie. W 1891 r. kościół i klasztor przejęła diecezja włocławska, która utworzyła tu parafię. W 1892 r. został przeprowadzony gruntowny remont zespołu klasztornego i przeznaczony na plebanię. Klasztor jest murowany z kamienia i cegły, jednopiętrowy z wirydarzem pośrodku. Na parterze i piętrze układ wnętrz jest jednotraktowy z korytarzem. Wyposażenie wnętrz jest bogate w obrazy XVI-XIX wieczne. Bardzo ciekawy jest też tryptyk późnogotycki z 1521 r. oraz kamienna dwustronna rzeźba św. Michała Archanioła wykonana w stylu barokowym z 1723 r. ze zwieńczeniem bramy Lubomirskich na Jasnej Górze. Kościół wybudowany w stylu późnorenesansowym częściowo przekształcony w czasie rozbudowy tak XVIII, jak i XIX w. Murowany z kamienia i cegły, trójnawowy, bazylikowy. W prezbiterium prostokątny portal prowadzący do zakrystii, w drewnianym obramowaniu z ok. 1643 r. - wczesnobarokowy. Wyposażenie kościoła stanowią rzeźby i obrazy z XVII-XIX w. Naczynia i szaty liturgiczne z XV-XX w. Od lipca 1997 r. ponownie we władaniu paulinów.

Kościół św. Jakuba usytuowany przy pl. Biegańskiego
Pierwotnie stał tu drewniany kościółek ufundowany wraz ze szpitalem dla ubogich w 1586 r. przez Jakuba Zalejskiego (Zalewskiego). Fundator oddał tenże kościółek pod opiekę Rady Miejskiej w Częstochowie. W 1630 r. kościół przeszedł we władanie paulinów, którzy w 1642 r. na tym miejscu wybudowali nowy kościół murowany. Uposażenie kościoła oraz szpitala powiększali mieszczanie częstochowscy. W 1771 r. został spustoszony przez wojska rosyjskie w czasie Konfederacji Barskiej, a następnie w 1862 r. opuszczony. W 1869 r. na polecenie władz carskich kościół rozebrano - jako represja za udział w Powstaniu Styczniowym. W l. 1870-71 na tym miejscu została wzniesiona prawosławna cerkiew wzorowana na warszawskiej cerkwi św. Marii Magdaleny. Cerkiew otrzymała wezwanie św. Cyryla i Metodego. W 1918 r. cerkiew zamieniono na świątynię katolicką, która 28.8.1937 r. stała się kościołem parafialnym. W 1948 r. zniesiono cebulaste hełmy wieżyczek. środkowe przekształcono w półkoliste, a boczne zastąpiono stożkowatymi daszkami. Kościół gruntownie restaurowano w l. 1969-74. Wówczas też przestylizowano wnętrze w duchu świątyni wczesnochrześcijańskiej wg proj. Stanisława Pospieszalskiego i przyozdobiono je dekoracją sgraffitową wykonaną przez Marię Antoninę Kozłowską i Zofię Szczerba. ściany boczne obito drewnianą boazerią, a okna wyposażono w nowe witraże. Budowla eklektyczna w typie cerkwi rusko-bizantyjskiej. Orientowana, murowana z kamienia i cegły, podpiwniczona, centralna dziewięciopolowa, na planie krzyża greckiego z czterema kwadratowymi kaplicami wieżowymi. Dekoracja typu o motywach stylizowanych w typie bizantyjskiej plecionki.

Kościół św. Zygmunta przy pl. Daszyńskiego
Jak podają kroniki, pierwsza wzmianka o parafii częstochowskiej pochodzi z l. 1325-27, która wymieniana jest w wykazie świętopietrza, a jej usytuowanie było przy drewnianym kościele NMP Dziewicy i Rodzicielki na wzgórzu (tzn. tam, gdzie jest Jasna Góra). Ten drewniany kościółek, ówczesny pleban częstochowski Henryk Biel z Błeszna herbu Ostoja na podstawie dekretu biskupa krakowskiego Jana Radlicy, przekazał w 1382 r. sprowadzonym z Węgier paulinom, a parafię przeniósł do kościoła filialnego św. Zygmunta. W 1474 r. kościół ten, na mocy dekretu króla Kazimierza Jagiellończyka, jako już dawno zbudowany, pleban Piotr z Chraszewic przekazał paulinom. Paulini przy kościele wznieśli klasztor. W latach 1505, 1519 i 1652 pożary znacznie zniszczyły kościół, który wkrótce został odbudowany i rozbudowany. Ponownie kościół uległ zniszczeniu podczas oblężenia szwedzkiego oraz rokoszu Lubomirskiego w l. 1665-66. W latach 1702 i 1709 wojska szwedzkie ponownie splądrowały świątynię. Nieco odnowiony, ponownie uległ spaleniu w latach 1760, 1778 i 1783. Ostatnia odbudowa trwała od 1783 do 1862 r., kiedy kościół otrzymał dzisiejszy wygląd. W 1864 r. kościół odebrano paulinom i w dwa lata później przekazany został władzom diecezjalnym. W czasie I wojny światowej Niemcy zabrali pochodzące z XVIII w. dzwony. Podczas II wojny światowej kościół był dwukrotnie zamknięty, a w 1944 r. Niemcy zamienili go na magazyn wojskowy, co spowodowało znaczne zniszczenie ołtarzy, obrazów i organów. Niewielkie uszkodzenia usunięto w 1949 r. Kościół jest w stylu barokowym z pozostałościami gotyku. Orientowany, trójnawowy, bazylikowy. Wyposażenie wnętrza stanowię rzeźby i malowidła z XVII-XX w. W kościele znajduję się cenne naczynia i szaty liturgiczne z XVII-XIX w. Do dziś zachowane bel zmian, arkadowe przejście z kościoła do klasztoru, tj. z XVII w. Ostatnie przebudowy zespołu klasztornego (plebani) zatraciły dawne cechy stylowe. Z uwagi na to, że jest to najstarsza parafia w Częstochowie, znajduję się tam stare akta archiwalne, jak księgi metrykalne chrztów, ślubów, zmarłych, szkół elementarnych, dokumenty podatkowe, kazania, literatura religijna i świecka, księgi cmentarne, księgi brackie, księgi zapowiedzi - począwszy od XVII w. Ponadto Mszały Rzymskie z XVIII w., a także Statuty Sejmu Warszawskiego z 1557 r. oraz inne czasopisma.

Kościół św. Rodziny - katedra
Kościół stoi na terenie dawnego cmentarza grzebalnego, który tu był w l. 1825-98. Budowa trwała bardzo długo bo od 1902 r. do 1927 r., a ostatnie wiele zbudowano dopiero w 1997 r. Projektantem był Konstanty Wojciechowski. Jest to typowy neogotyk zbudowany z cegły z użyciem kamienia tylko w detalach architektonicznych. Budowla trójnawowa, bazylikowa, z sześcioprzęsłowym korpusem na planie krzyża łacińskiego. Nawy boczne oparte ostrołukowymi arkadami na czworobocznych filarach. W lewej nawie bocznej, a wschodnim ramieniu transeptu w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej usytuowana jest krypta biskupów częstochowskich. Wyposażenie kościoła jednolite z czerwonego granitu szwedzkiego pochodzącego z pomnika cara Aleksandra II spod Jasnej Góry. Z granitu tego ustawione są balustrady przed ołtarzami i mensy w ołtarzach bocznych. W kościele cenne obrazy zrealizowane z małymi zmianami w kaplicy Piusa XI w Castel Gandolfo przedstawiające: "Cud nad Wisłą 15 VIII 1920 r." z księdzem Józefem Skorupko prowadzącym oddział żołnierzy polskich do szarży na bagnety oraz O. Augustyn Kordecki na murach twierdzy jasnogórskiej (są to projekty malowideł ściennych). W kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej kopia obrazu Pieters Paula Rubensa z ok. 1618 r. "Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny". Na ścianie nawy wsch. obraz "Piety" barokowy z ok. 1643 r. częściowo przemalowany. Ołtarz główny, stalle i tabernakulum z 1953 r. W l. 1946-49 zamontowano organy o 101 głosach uzupełnionymi później o dalsze 9 wraz z szamadą hiszpańską (wówczas były to jedne z największych w Polsce). Kościół katedralny to drugi co do wielkości kościół w Polsce (po NMP w Gdańsku). Katedra na mocy tzw. Breve Jana XXIII z 22. Od 1962 r. otrzymała tytuł bazyliki mniejszej.